Η ιστορία των ανασκαφών στο Πικέρμι
Η ανακάλυψη και μελέτη της Πικερμικής Πανίδας τα τελευταία 190 χρόνια ακολούθησε τις διακυμάνσεις της σύγχρονης Ελληνικής Ιστορίας και συνδέεται με την επιρροή των μεγάλων δυνάμεων στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος στα μέσα του 19ου αιώνα. Συνδέεται με έρευνες και ανασκαφές ξένων ερευνητών στον τόπο μας που αν και ανέδειξαν το Πικέρμι οδήγησαν στα μουσεία του εξωτερικού τεράστιες συλλογές από πολύτιμα μοναδικά και πολύ σπάνια απολιθώματα.
Το ξεκίνημα το 1835-36
Το ουσιαστικό διεθνούς χαρακτήρα ξεκίνημα των ανασκαφών Πικερμίου ταυτίζεται με την παρουσία Βαυαρών στρατιωτών στη νεοσύστατη Ελλάδα. Είχε προηγηθεί η συλλογή Πικερμικών απολιθωμάτων από τον Φιλέλληνα Finlay στα 1836 όπως προκύπτει από επιστολές της εποχής που χαρακτηρίζουν τα πικερμικά απολιθώματα ως Ελληνικά Κόκκαλα. Μια μέρα, ένας Βαυαρός στρατιώτης καθώς περπατούσε στην κοίτη πρόσεξε ότι κάτι γυάλιζε καθώς ξεπρόβαλε μέσα από το χώμα. Ήταν μικροί κρύσταλλοι που έλαμπαν σε μια κοιλότητα στο εσωτερικό ενός απολιθωμένου οστού. Έσκυψε και μάζεψε το θησαυρό, που νόμιζε ότι είχε βρει. Η απογοήτευσή του έγινε μεγάλη όταν ο Βάγκνερ, καθηγητής στο Μόναχο, του είπε την αλήθεια, δηλαδή ότι οι κρύσταλλοι ήταν απλά κρύσταλλοι ασβεστίτη χωρίς καμία οικονομικής αξίας και δεν ήταν διαμάντια όπως είχε ελπίσει ο στρατιώτης. Οι κρύσταλλοι είχαν σχηματιστεί στις κοιλότητες απολιθωμένων οστών ζώων ένα από τα οποία ανήκε σε ένα πίθηκο. Οι πρώτες λέξεις για την παλαιοντολογική ιστορία του Πικερμίου είχαν αρχίσει να γράφονται.
19ος αιώνας
Η πρώτη γνωστή σε εμάς επιστημονική δημοσίευση πραγματοποιήθηκε από τον Wagner το 1839, ο οποίος σε μεταγενέστερη δημοσίευση το 1844 απεικονίζει και τα πρώτα πικερμικά οστά.
Οι ανασκαφές που ακολούθησαν τις επόμενες δεκαετίες επέτρεψαν να δημιουργηθεί μια τεράστια συλλογή, κατακερματισμένη, σε πολλές χώρες. Στις δημοσιεύσεις που ακολούθησαν προσδιορίστηκαν πολλά νέα είδη για την επιστήμη της Παλαιοντολογίας και τα ονόματα του Πικερμίου αλλά και των πικερμικών ζώων τα βρίσκουμε γραμμένα σε πολλές γλώσσες σε όλο τον κόσμο. Στους ξένους διεθνούς φήμης ερευνητές που ανέσκαψαν στο Πικέρμι και μελέτησαν πικερμικά απολιθώματα θα βρούμε τα ονόματα του Βαυαρού Wagner, του Γάλλου Α. Gaudry, του Αυστριακού Ο. Αbel, του Άγγλου S. Wooward και των Αυστριακών Η. Ζapfe και του Fr. Bachmayer.
Η επιστημονική ελληνική παρουσία στο Πικέρμι με συστηματικές ανασκαφές, ξεκίνησε ουσιαστικά στα μέσα του 19ου αιώνα το 1853, με τον Kαθ. Η. Μητσόπουλο, ο οποίος κατόρθωσε να αντιμετωπίσει ποικίλα εμπόδια, 80 σχεδόν χρόνια πριν από τον νόμο του 1932, με τον οποίο ξεκίνησε η προστασία των ελληνικών απολιθωμάτων Σπονδυλοζώων.
20ος αιώνας
Στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιεί συστηματικές ελληνικές ανασκαφές ο Καθ. Θ. Σκούφος, διευθυντής του Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών. Την εποχή εκείνη όλες οι ελληνικές παλαιοντολογικές ανασκαφές γινόντουσαν για λογαριασμό αποκλειστικά του Πανεπιστημίου Αθηνών και για εμπλουτισμό του Μουσείο Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας. Από το 1971 έως το 1983 πραγματοποιήθηκαν στο Πικέρμι παλαιοντολογικές ανασκαφές από τον Καθ. Ν. Συμεωνίδη που ανάσκαψε μια νέα για την εποχή του Πικερμική Θέση (Κισδάρι ή Χωματερή). Στις ανασκαφές αυτές (1971 – 1983) συνεργάστηκε και ο Γιώργος Θεοδώρου, αρχικά ως φοιτητής, κατόπιν ως μέλος του Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας, ο οποίος μετά από το 2008 με την έμπρακτη υποστήριξη της πολύ ευαισθητοποιημένης τοπικής κοινωνίας (αρχικά της Κοινότητα Πικερμίου και κατόπιν Δήμος Ραφήνας Πικερμίου) οργανώνει νέες πολυετείς παλαιοντολογικές ανασκαφές στη νέα θέση PV1 2009 – 2010 και 2014- 2019 στην κοίτη του Βαλανάρη (ή Μεγάλο Ρέμα κατά τους παλαιότερους) αλλά και στη θέση ανασκαφών των παλαιών ανασκαφέων Gaudry – Abel – Μητσόπουλος – Σκούφος. (Θέση Χοιροστάσιο). Οι ανασκαφές της περιόδου αυτής πραγματοποιήθηκαν στη θέση ανασκαφών Mητσόπουλου – Gaudry – Abel αλλά και στην θέση ανασκαφών PV1. Οι ανασκαφές στη θέση PV1 (Pikermi Valley 1) του Καθηγητού Γ. Θεοδώρου ξεκίνησαν το 2008 με τη συνεργασία κοινότητας Πικερμίου και Πανεπιστημίου Αθηνών. Διακόπηκαν πλήρως (ως συνεργασία με το Δήμο Ραφήνας Πικερμίου) το διάστημα 2010 – 2014 και ξεκίνησαν εκ νέου το 2014 και συνεχίζονται κατ’ έτος με την ένθερμη και ουσιαστική υποστήριξη του Δήμου Ραφήνας – Πικερμίου αλλά και ευαισθητοποιημένων ιδιωτών χορηγών και όχι μόνον.
Τον Μάιο του 2014 ομάδα παλαιοντολόγων Σπονδυλωτών από όλο τον κόσμο με εξειδίκευση στα Προβοσκιδωτά επισκέπτεται το Πικέρμι και την Τήλο στα πλαίσια διεθνούς συνεδρίου για τα Μαμούθ.
Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου πολύτιμα Πικερμικά απολιθώματα μεταφέρθηκαν για φύλαξη εκτός του Πανεπιστημιακού Μουσείου και επεστράφησαν στο Μουσείο μετά τη λήξη του Πολέμου άλλα και πολύτιμα ευρήματα όπως η πολύτιμη γνάθος του Graecopithecus μεταφέρθηκε στην Γερμανία ύστερα από τη συλλογή της στο Πύργο Βασιλίσσης. Από το 2015 προσπαθούμε, άνευ πιστώσεων, να γνωρίσουμε καλύτερα αυτές τις Πικερμικές απόθεσης της Δυτικής Αττικής και να τις συσχετίσουμε με τα απολιθώματα Πικερμίου και Εύβοιας (Κερασιά), Σάμου και Μακεδονίας ώστε η επιστήμη να έχει μια καλύτερη εικόνα της Αιγηίδος της εποχής εκείνης αλλά και των ζώων και της διαδοχής τους στο χώρο και στο χρόνο. Βασικός όμως στόχος μας παραμένει σε κάθε περίπτωση και πέρα από κάθε επιστημονική μελέτη ο εντοπισμός, προστασία μελέτη και ανάδειξη των πολύ σημαντικών αυτών απολιθωμάτων